Olejki eteryczne - fakty i mity

Olejki eteryczne, przy takiej nazwie zostańmy, są koncentratem najaktywniejszych substancji czynnych roślin.  To skomplikowane mieszaniny kilku - kilkudziesięciu a nawet kilkuset różnorodnych wielofunkcyjnych związków roślinnych. Są kwintesencją zapachów w przyrodzie.
Skład olejków w roślinach nie jest do końca poznany, zbadany. Jest różny w różnych częściach rośliny i ulega zmianie w zależności od pory roku a nawet dnia. Na przykład maciejka - najbardziej pachnie wieczorem a kwiat jaśminu zbiera się tuż przed świtem. Nie ma praktycznie ani jednego olejku, o którym można powiedzieć, że jego skład  został do końca poznany. Odkrywa się coraz to nowe składniki olejków.
 Olejki eteryczne występują we wszystkich częściach roślin: kwiatach, liściach, łodygach, korze, owocach, cebulach. Zbierają się w małych gruczołach, często widocznych na powierzchni liści (potarcie liścia uwalnia olejki a tym samym pozwala rozpoznać po aromacie konkretną roślinę) czy na skórce (owoce cytrusowe).
Porównuje się role olejków w roślinach do roli  hormonów. Prawdziwe i pełne właściwości lecznicze mają tylko naturalne, nie przerabiane, nie rozcieńczone, nie fałszowane olejki eteryczne.

Jak wydobywa się olejki z roślin
W czasach starożytnych olejki stosowano w formie nalewek, tinctur, ekstraktów olejowych lub tłuszczowych. Preparaty te, zwane wonnościami, wonnymi olejkami, pomadami wytwarzano poprzez zalanie olejkodajnych części roślin winem, olejami roślinnymi (najczęściej oliwą) lub 
gorącym tłuszczem.
Obecnie powszechnym sposobem wydobywania olejków z roślin jest destylacja z parą wodną całych roślin lub ich części. Para wodna porywa drobinki olejków z roślin a następnie po wychłodzeniu olejek oddziela się od wody. Za twórcę tej metody uważa się medyka arabskiego Avicennę, mimo że już w  starożytnych Indiach pozyskiwano w ten sposób olejki eteryczne.
Niektóre olejki, głównie cytrusowe wydobywa się przez wyciskanie ze skórek przed lub po oddzieleniu soku.
Trzecim sposobem jest  ekstrakcja rozpuszczalnikami organicznymi. W ten sposób otrzymuje się konkrety i absoluty.
Konkret powstaje przez ekstrakcję materiału roślinnego na gorąco rozpuszczalnikiem (benzen, benzyna,  heksan) i oddestylowanie rozpuszczalnika. Konkret ma woskowatą konsystencję. 
Absolut powstaje z konkretu poprzez  ekstrakcję alkoholem etylowym. Po oddestylowaniu alkoholu pozostaje gęsta, ciemna ciecz. Absoluty rozcieńcza się (do celów handlowych) glikolem. Uzyskuje się w ten sposób produkt zbliżony w konsystencji do olejku. Tak otrzymane preparaty zwane olejkami zapachowymi nie powinny być stosowane w aromaterapii, gdyż istnieje możliwość szkodliwego działania resztek rozpuszczalników. Wyjątek stanowią absoluty, których pierwsza ekstrakcja jest prowadzona przy pomocy naturalnych tłuszczów a druga destylowana destylowanym z wina alkoholem etylowym. Jest to metoda bardzo kosztowna i praktycznie nie stosowana.

Które olejki kupować
Ponieważ olejki występują w roślinach w bardzo małych ilościach, są na ogół drogie i nie zawsze łatwo dostępne. Prawdziwe niefałszowane olejki pochodzą wprost z pierwotnych destylarni. Ponieważ  zapotrzebowanie na olejki eteryczne jest duże, podobnie jak chęć jak największego zysku, to olejki będące w sprzedaży często są podrabiane: rozcieńczane (rozpuszczalnikami lub tańszymi olejkami) fałszowane syntetycznymi dodatkami. Kupowanie tanich olejków i z nie sprawdzonych źródeł może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia, ponieważ olejki złej jakości mogą powodować podrażnienia, alergie a nawet poważne choroby skóry. Na przykład popularny olejek sosnowy, źle i zbyt długo przechowywany, może ulec utlenieniu a produkty tego utlenienia (nadtlenki) mogą spowodować zmiany skóry typu nowotworowego.
Wykorzystując modę na aromaterapię, przy powszechnej nieznajomości olejków, sprzedaje się syntetyczne lub półsyntetyczne kompozycje pod nazwą olejków eterycznych, które w rzeczywistości nie istnieją: olejek jabłkowy, gruszkowy, czy olejki: jaśminowy, fiołkowy pozyskiwane z absolutów, bo drogą destylacji praktycznie się ich nie produkuje.
Przy zakupie olejków trzeba zwracać uwagę na to jak są zapakowane. Dopuszczalna jest tylko szklana buteleczka i to z ciemnego szkła. Każde inne opakowanie nie służy trwałości olejku.

Gwarancja zgodności i normy
Podstawową normą dla olejków eterycznych jest Farmakopea Polska - określa cechy olejków dopuszczonych do stosowania w farmacji jako składniki leków. Ponieważ Farmakopea Polska obejmuje niewielką liczbę olejków, to wykorzystuje się  dane Farmakopei Brytyjskiej lub Stanów Zjednoczonych. Najpełniejsze, najdokładniejsze i najczęściej stosowane są normy ISO.
Dodatkowym źródłem informacji o olejkach eterycznych są Zalecenia IFRA. IFRA to Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Substancji Zapachowych, zajmujące się głównie oceną bezpieczeństwa stosowania substancji zapachowych, w tym olejków eterycznych, z punktu widzenia zdrowia człowieka i ochrony środowiska.
Jakość olejków wprowadzanych na rynek wymaga kontroli, badań w  dobrze zaopatrzonym laboratorium analitycznym, skomplikowanej aparatury. Większość firm sprowadzających olejki nie ma możliwości przeprowadzania takich badań.
Kupując olejki eteryczne powinniśmy  sprawdzać czy producent podaje na etykiecie lub w ulotce, że produkt spełnia warunki Farmakopei Polskiej, lub innych, lub posiada atest PZH, Instytutu Leków czy  norm IFRA.

Czy są sprawdzone firmy
 Opierając się na opinii Henryka Różańskiego, który rekomendowane olejki przebadał w laboratorium i wypróbował na sobie, można polecić: Avicenna-Oil, ETJA, Kej, Herbapol, Pollena Aroma (dr Beta) Hasco-Lek.
Ja od lat korzystam z olejków Polleny Aroma, czyli Dr Beta. Nigdy mnie nie zawiodły. Znam gabinet aromaterapii, w którym profesjonaliści stosują od lat olejki Dr Beta.
Myślę, że wymienione wyżej olejki, polecane przez  dr Różańskiego można stosować bezpiecznie, pod warunkiem, że jakimś dziwnym trafem nie zostaną zmienione w tzw. międzyczasie, czyli zafałszowane.

Ciąg dalszy nastąpi a w nim:
Czy, jak, kiedy stosować olejki eteryczne.

Napisałam na podstawie książki: Władysław Brud, Iwona Konopacka. Pachnąca apteka.



.